پایان نظم آمریکایی؛ چرا و چگونه؟

نظم جهانی نه بر ارتش‌ها یا ذخایر ارزی، بلکه بر قواعد استوار است و وقتی معماران این قواعد شروع به نقض آن‌ها کنند، کل سازه از درون پوسیده می‌شود.
آمریکا این نظام را بر چهار ستون بنا کرد:

• آزادی کشتیرانی
• منع گسترش هسته‌ای
• حاکمیت ارضی
• حقوق بشر به‌ عنوان ارزشی جهانی

امروز تمامی این ستون‌ها تحت حمله قرار دارند.

آزادی دریاها؟ اکنون چین کنترل خود بر دریای جنوبی چین را تشدید می‌کند، حوثی‌ها نفتکش‌ها را در دریای سرخ می‌ربایند، و روسیه در حال نظامی‌سازی قطب شمال است.

تابوی هسته‌ای؟ کره شمالی عملاً به‌ عنوان قدرت هسته‌ای پذیرفته شده است. ایران چند گام با بمب فاصله دارد و چین زرادخانه‌اش را گسترش می‌دهد.

حاکمیت ارضی چطور؟ در اوکراین نقض شد، در کوزوو مشروعیت یافت، در سوریه نادیده گرفته شد.

حقوق بشر؟ فهرست فجایع در این زمینه از اویغورها تا غزه، اتیوپی و یمن رو به گسترش است. و آمریکا چه می‌کند؟ نقش آن هر روز کمرنگ‌تر، و اغلب در بزنگاه‌ها خاموش است.

واشنگتن دیگر قطب‌نمای اخلاقی جهان نیست؛ بلکه یک بازیگر است با استانداردهای دوگانه و اولویت‌های متغیر، و متحدینی که هر روز بیشتر نسبت به جایگاه آن مردد می‌شوند.

بله، دونالد ترامپ دستاوردهایی هم داشته است. او ایران را سخت تحت فشار قرار داد، بی‌هیچ عذری در کنار اسرائیل ایستاد و به حفظ انسجام ناتو کمک کرد. اگر کمک به اوکراین ادامه پیدا کند، هنجار مخالفت با فتح سرزمینی را تقویت خواهد کرد. اما سخنان، شیوه‌ها و روحیه‌ ستیزه‌جویانه‌ او تهدیدی است برای لباسی که ایالات‌متحده طی هفت دهه کوشید آن را به‌ عنوان نظم جهانی بدوزد.

آمریکا به مرزی نزدیک می‌شود که آن سویش خطر از دست دادن جهان قرار دارد؛ و شاید همین حالا هم در حال عبور از آن باشد. از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون، سنگ‌بنای نمادین ثبات جهانی، اصل «تمامیت ارضی» بوده است؛ اصلی که میان نظم و بازگشت به قاعده‌ «زور، حق می‌آورد» فاصله انداخت. آمریکا مدافع این اصل بوده؛ از ژاپن پس از جنگ گرفته تا دیپلماسی صلح‌آمیز اروپا در دهه‌ ۱۹۹۰ آن را رعایت کردند. اما امروز، همین سنگ‌بنای اساسی دارد به‌ دست خود ایالات متحده سست می‌شود.

گمانه‌زنی‌های علنی ترامپ اغلب بیش از آنکه به سیاست قرن بیست‌ویکمی شباهت داشته باشد، به رویاهای امپریالیستی قرن نوزدهم می‌ماند: الحاق کانال پاناما، خرید گرینلند، حتی تصرف بخش‌هایی از کانادا؛ این‌ها شوخی نیستند، بلکه نشانه‌ دگرگونی عمیقی در رویکرد و تفکر سیاسی آمریکا هستند.

وقتی معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده، بی‌اعتنا به اعتراض دانمارک و خواست مردم آن اعلام می‌کند که گرینلند می‌تواند «سرزمینی عالی» باشد، فقط بی‌توجهی سیاسی نیست؛ بلکه انکار آگاهانه‌ همان هنجارهایی است که پایه نظم جهانی‌اند. زیرا اگر آمریکا دیگر به قوانینی که روزی خود وضع کرده احترام نگذارد، چه چیزی مانع می‌شود که دیگران نیز آن‌ها را کنار بگذارند؟